Mahmut Kemal Yanbeğ’in Kültürel Mirası

Memleketimize hizmet edip adı, sanı unutulmuş olan nice mühim şahsiyetler vardır. Bazı tarihi şahsiyetlerin bir okula, bir caddeye ismi verilerek hatırası yaşatılmıştır. Mahmut Kemal Yanbeğ de şehrimizdeki bir ilkokulun ismi ile çoğumuzun hafızasında yer edinen değerlerimizden biridir. Bayburt Ortaokulu’nun uzun yıllar müdürlüğünü yapmış, 42 senelik öğretmenlik hayatında çok değerli hizmetlerde bulunmuştur.

Mahmut Kemal Yanbeğ’in Bayburt tarihine ve kültürüne katkı sağlayan çok önemli çalışmaları vardır. Bu çalışmaların çoğunluğu arşivlerin tozlu raflarında unutulup gitmiştir. Bu yazımızda Yanbeğ’in bizlere bıraktığı kültürel mirasından bahsedeceğiz. Öncelikle kitaplarını ele alalım.

1- Bayburtlu Celali Hayatı ve Şiirleri 

Mahmut Kemal Yanbeğ, Celali’nin ismini geç bir tarihte duyduğu için müteessir olduğunu ifade eder. Tokat’tan Bayburt’a döndüğü tarihlerde sıkı bir saha araştırması yaparak Celali’nin köyü olan Ozansu’ya gider. Yaşadığı çevrede onu yakından tanıyanlarla görüşerek şiirlerini derler. Celali Baba’nın bazı şiirlerinin hikayelerini Mahmut Kemal Yanbeğ’den öğreniyoruz. Yanbeğ, Bayburtlu Celali kitabını 1927’de tamamladığı hâlde yayınlayamadı. 1963 tarihinde Eczacı Tevfik Hacıbeyoğlu adındaki bir öğrencisinin ve Yanbeğ’in ocağımız dediği Bayburt Kültür ve Yardımlaşma Derneği’nin katkılarıyla yayın hayatına kazandırıldı. Kitabın sonunda yer alan ‘Eserdeki Mahalli Adlar Hakkındaki İzahat’ bölümü ise bir o kadar ehemmiyet arz etmektedir. Bayburtlu Zihni ve hocası Hacı Osman Efendi, Mehmet Turan, Tevfik Çoruh, Hattat Hüseyin Özeler gibi mühim şahsiyetleri kısaca tanıtan bilgiler sunulmaktadır.

2- Trabzon’un Fethi 

1952’de Mahmut Kemal Yanbeğ’in Trabzon’da görev yaptığı dönemde Trabzon İlini Kalkındırma Cemiyeti Neşriyatı tarafından yayınlanmış 15 sayfalık kısa bir kitapçıktır. Fatih’in 1461’de Trabzon’u fethini anlatmaktadır. Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan ile Fatih Sultan Mehmet’in Otlukbeli Savaşı öncesindeki gelişmeler, Trabzon Rum imparatorunun teslim oluşu ve buna rağmen Trabzon halkının Osmanlı’ya direnişi, Hoşoğlan’ın kahramanlığı ve 19.yyda Hoşoğlan’ın mezarında yapılan araştırmalara dair bilgiler yer almaktadır. Kitapta ayrıca şiilikle ilgili kısa bilgiler de var. Hz. Hüseyin Efendimizin hanımının Sasani hükümdarı 3. Yezdicerd’in kızı olmasından dolayı İranlıların Hazreti Hüseyin’e olan sevgilerinden de bahsedilmektedir.

*Trabzon Tarihi

Mahmut Kemal Yanbeğ’in kızı Sevinç Yanbeğ, yayınlanmamış olan Trabzon Tarihi adında bir kitap çalışmasından bahsetmektedir. Yazısında ‘Trabzon’un Fethi’ isimli kitaptan hiç bahsedilmemiştir. Bu nedenle Sevinç Yanbeğ’in bahsettiği Trabzon Tarihi adlı kitap çalışmasının Trabzon’un Fethi adıyla piyasada yer aldığı düşüncesindeyim.

Dergilerde yer alan yazılarına değinelim biraz da…

1- Türk Folklor araştırmaları Dergisi

Mahmut Kemal Yanbeğ, Halkevi Müdürü olarak 1938 tarihinde Türkiye’de ikincisi Bayburt’ta düzenlenen Saz Şairleri Haftası’nı organize etmiştir. Ve bu organizasyonun hangi şartlarda gerçekleştiğini, hangi aşıkların katıldığını, kimlerin katılamadığını, bu şölende şairlerin okuduğu şiirleri, atışmaları kayıt altına almıştır. Kitap hâline getirdiği eserini yayınlama fırsatı bulamamıştır. 25 yıl sonra bu eserini Türk Folklör Araştırmaları Dergisi’nin yetkilileri kendisinden teslim almış ve  1963-1966 yılları arasında dergide kısım kısım yayınlanmıştır. (T.F.A. Sayı:166)

Mahmut Kemal Bey’in vefatından sonra Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu’nun ve kızı Sevinç Yanbeğ’in 1967 tarihinde bu dergide hakkında yazıları bulunmaktadır. Ziyaeddin Fahri hocanın babası Bayburt’ta kadılık yapmış. Mahmut Kemal Bey ise onun babasını iyi tanıyormuş ve Fındıkoğlu’na babasını anlatırmış. Aralarında bu şekilde bir ünsiyet varmış. Fındıkoğlu, Yanbeğ’in Zihni’nin oğlu Ahmet Revayi’yi yakından tanımasının ehemmiyetine vurgu yaparak Erzurum Manileri konusunda Yanbeğ’in kendisine gönderdiği bir mektubu aktarır.

Sevinç Yanbeğ de aynı sayıda yer alan babasının özgeçmişinden bahsettikten sonra yayınlanmış kitaplarının ve makalelerinin bibliyografyasını aktarır.(T.F.A./Sayı:215)

Yanbeğ’in Temmuz 1953 tarihinde yayınlanmış olan ‘Köroğlu İstanbul’da’ başlığı altında daha eski tarihli bir yazısı yer almaktadır. Köroğlu hikayesinin bir İstanbul varyantını aktardığı bu yazısının dipnotunda, anlattığı hikayeyi 15 Ağustos 1951 tarihinde Kahri Çavuş adında Bayburtlu bir halk aşığından dinlediğini ve bu aşığın Köroğlu’nun yedi ayrı kolunun hikayesini bildiğini söylüyor. 1953’te seksen yaşlarında olan Kahri Çavuş, Tuzcuzade Mahallesi sakinlerindenmiş. Kahvehanelerde Serbesi mahlasıyla tekerlemeler söyler, hikayeler anlatırmış. (T.F.A./Sayı:48)

2- Ülkü Milli Kültür Dergisi

Ülkü Milli Kültür Dergisi’nin 1 Eylül 1946 tarihli 119. sayısında Mahmut Kemal Yanbeğ’in ‘Bayburt’ yazısı bulunmaktadır. Bu yazısında akıcı üslubuyla Bayburt’un tarihi, edebi, iktisadi vb. bir çok yönüyle tanıtımını yapmıştır.

3- Bayburt Dergisi

1950 senesinde yayınlanan Bayburt dergisinde ‘Tarihte Bayburt’un geçirdiği idari değişiklikler.’ adında bir yazısı yer almaktadır. Selçukluların fethinden Taş mağazalardaki Ermenilerin yaptığı katliama kadar olan dönemde Bayburt’ta hakimiyet kuran yönetimlerden bahsedilmektedir.

4- Bayburt’un Sesi Dergisi

Derginin 1966 senesinde yayınlanan 6. sayısında Yanbeğ’in ‘Bayburt çevresinin ilk zamanlar tarihi ve folklör kaynakları, son zamanlarda yetiştirdiği şairler’ başlıklı yazısında; Bayburt’un en eski çağlarındaki yerleşmeler ve Bayburt’ta yaşayan ilk Türk boyları ve isimlerinin kaynağı, Bozulus Türkmenleri’nin Bayburt’la ilişkisi, Çoruh Nehri’nin isminin Çorh ve Çarıkluğ Türk boylarından geldiği vb. konular hakkında bilgiler var. Yazının devamında Bayburtlu halk şairlerinden de bahsedilmekte ve Erzurumlu Emrah’ın annesinin Bayburt’un Haşya Köyü’nden olduğu vurgulanmaktadır.

Mahmut Kemal Yanbeğ’in arşivimizde mevcut olan kitaplarından ve ulusal-yerel dergilerdeki yazılarından  bahsettik. Bunların haricinde Sevinç Yanbeğ’in Türk Folklör Araştırmaları dergisinin 215. sayısında belirttiği henüz okuyup inceleme fırsatı bulamadığımız İnan Trabzon Halkevi Mecmuası’nda 16 adet, Bilgi Mecmuası’nda 1 adet, Tarih yolunda Erzurum Mecmuası’nda 2 adet yazısı bulunmaktadır. Bir de Köy Enstitüleri Layihaları adında bir kitabı daha mevcuttur. Mahmut Kemal Yanbeğ’in hayatı hakkında detaylı bilgi edinmek isteyenler Sadri Karakoyunlu’nun Bayburt Tarihi kitabına müracaat edebilirler. (Sayfa 390-391)

Son sözü Üstad Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu’na bırakalım: “Mahmut Kemal Bey, belli bir memleket çevresinin folklorunu anlayışlı bir şekilde anlatan, hafızasındakileri şahıslara ve yazıları vesilesiyle gelecek nesillere bırakmasını bilen ender folklorculardan biridir. Erzurum İdadisinde ve bütün eski idadilerde yetişen ve bugünkü üniversitelerin bile yetiştiremediği kültürlü bir münevver muallim tipi daha aramızdan ayrıldı.” (T.F.A./sayı:215)