Bayburt’un Nüfus Defterleri kitaplaştı

Osmanlı arşivinde bulunan Bayburt’un nüfus defterleri kitaplaştırıldı. İki yıl süren çalışmanın ardından Bayburt Üniversitesinin Bayburt Tarihi ve Kültürü Uygulama ve Araştırma Merkezi (BAKÜTAM) yayınlarından çıkan “Bayburt Nüfus Defterleri- 1835-1848” adlı eser hemşerimiz araştırmacı tarihçi yazar Doç. Dr. Yunus Özger tarafından hazırlandı.

Yöre tarihi araştırmacıları için Osmanlı arşivlerinde bulunan arşiv kaynakları arasındaki Nüfus Defterleri yakın zaman içerisinde tasnifi yapılıp araştırmacılara sunuldu.  Nüfus Defterleri ile Bayburt ve çevresinin demografik yapısı açısından da birçok yeni ve ilginç bilgi gün ışığına çıkarıldı.

Osmanlı arşivindeki tasnife açık tüm Bayburt nüfus defterleri incelendikten sonra hazırlanan kitap, Bayburt’un 1835 ve 1848 arası döneme ait nüfus bilgilerini içeriyor. Kitapta, 16 mahallesi olan Bayburt şehir merkezi ile 124 köyde yaşayan Müslüman ve Gayrimüslim nüfuslarına ilişkin bilgiler yer alıyor.

Bayburt Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Selçuk Coşkun, kitabın yayınlanmasının ardından yaptığı açıklamada Bayburt’a hizmet etmeye devam ettiklerini belirterek, “Şu ana kadar yayınladığımız eserlerde de görüldüğü gibi, Bayburt tarihi ile ilgili efsanevi bilgilerden öte arşiv belgelerine dayalı bilgileri gün yüzüne çıkarmaya çalışıyoruz.  Bayburt Nüfus Defterleri- 1835-1848 adlı eser de bu doğrultuda bir yayınımızdır. Değerli hemşerimiz Doç. Dr. Yunus Özger, tarafından yayına hazırlandı. Bu çalışmayı Bayburt Üniversitesi olarak yayın hayatına kazandırdık. Bayburt Üniversitesi olarak içinde bulunduğu şehirle arasında duvarlar örmüş geleneksel üniversite anlayışını değiştirmeyi öncelikli görevlerimiz arasında görüyoruz. Bu kapsamda şehrimizin tarihi ve kültürel değerleriyle ilgili bilimsel çalışmalar yapmaya ve bu çalışmaları hem hemşerilerimizin hem de akademik dünyanın hizmetine sunmaya devam ediyoruz. Bayburt’un şehir tarihine katkı sağlayacak olan Bayburt Nüfus Defterleri’ni yayın hayatına kazandırmakla önemli bir işe imza atmış bulunuyoruz. Bundan dolayı hemşerimiz değerli akademisyen Doç. Dr. Yunus Özger’e teşekkür ediyor, üniversitemiz bünyesindeki Bayburt Tarihi ve Kültürü Uygulama ve Araştırma Merkezi çalışanlarının, çalışmalarının ve başarılarının devamını diliyorum ”dedi.

Uzun bir süredir üzerinde çalıştığı kitabın kültür dünyasına kazandırıldığını ifade eden Doç. Dr. Yunus Özger ise “Hacimli olarak raflarda yerini alan bu eser, Bayburt Üniversitesinin değerli Rektörü Sayın Prof. Dr. Selçuk Coşkun’un destekleriyle BAKÜTAM yayınları arasında çıktı. Kitapta sadece tek defter değil Osmanlı arşivindeki tasnife açık tüm Bayburt nüfus defterleri incelendi. Osmanlı İmparatorluğu’nda askeri amaçlı ilk nüfus sayımı II. Mahmut döneminde 1831 senesinde yapılmış olmasına rağmen bu sayım Bayburt’ta 1835 senesinde gerçekleştirilmiştir. Bu tarihlerde Erzurum’un bir kazası olan Bayburt’ta nüfus sayımı kaza naibi Es-seyyid Hafız Salih Fevzi tarafından yapılmıştır. Hazırlanan kitapta sadece 1835’te Bayburt’a bağlı köylerle yetinilmedi, bugün Bayburt’a bağlı olup o dönemde Gümüşhane ya da Erzurum’un bazı kazalarına bağlı Kitre ve Baksı gibi onlarca köyün nüfus bilgileri de bu kitaba konuldu ”dedi.

Özger, kitapla Bayburtluların beşinci kuşaktan dedeleri ile ilgili bilgilere ulaşılabileceklerini kaydetti.

NÜFUS SAYIMLARI ve NÜFUS DEFTERLERİ HAKKINDA GENEL BİLGİ

Osmanlı İmparatorluğu ilk defa II. Mahmud döneminde 1831 senesinde genel bir nüfus sayımını yapma yoluna gitti. Böylece bu iş için gerekli hazırlıklar yapılarak aynı yıl sayıma başlandı. Nüfus sayımının sonuçları ikişer nüsha olarak tutuldu ve bebekler dahil yaşayan bütün erkekler sayıma dahil edildi. Nüfus sayımları sonucunda imparatorluk dâhilinde yaşayan Müslim ve Gayrimüslim nüfus oranı ortaya çıktı ve dolayısı ile devletin potansiyel asker gücü de belirlenmiş oldu.

Nüfus defterlerini araştırmacılar için mühim kılan en büyük özellik, muhtevasında barındırdığı detaylı lokal bilgilerin olması. Bu kayıtlarda; kaza, nahiye, köy ve mahallelerin idari durum ve taksimatları, köylerde bulunan sülaleler, köylerdeki imam ve muhtar adları, tüm kişilerin yaşları, tipleri ve genel fiziki özellikleri, bütün fertlerin babaları ile birlikte adları, özürlülük durumları, zenginlik ve itibar seviyeleri, dini statüleri, gurbette bulunulan yer adları ve askere gidilen yerler belirtilmiş bulunuyor.

Kayıtlarda şahısların fiziksel özellikleri belirtilirken genel olarak boy, sakal ve bıyık referans alınarak betimleme yoluna gidilmiş bulunuyor. Boy özelliği için uzun boylu, orta boylu ve kısa boylu şeklinde üç ayrı sınıflandırma yapılmış. Sakal özelliği için kara sakallı, kır sakallı, kumral sakallı ve köse sakallı gibi betimlemeler tercih edilmişken bıyık için kara bıyıklı, sarı bıyıklı ve köse bıyıklı gibi ifadeler kullanılmış.

Nüfus sayımı bir bakımdan asker sayısının tespiti amacıyla yapıldığı için özürlülük halleri özellikle belirtilmiş. Sıkça ifade edilen özürlülük çeşitleri, topal, çolak, sağır, kör, alil, yekçeşm, mazur, mecnun ve meczup.

Kayıtlarda dönemin güçlü derebeyi aileleri “vücûh-u hanedân” gibi betimlemelerle özellikle belirtilmiş olup, ayrıca şahısların dini statülerine hacı, hafız, hatip, imam, efendi, talebe gibi ünvanlarla işaret edilmiş.

Nüfus sayımı esnasında askerde bulunanlar için Mansure’de ve Bahriye’de şeklinde kısa notlar düşülmüş, aynı şekilde gurbette bulunanlar için de Asitane’de, Bafra’da, Ankara’da, Bayburt’ta gibi kısa bilgiler ilave olarak verilmiş. Nüfus Defterleri içeriği açısından eşsiz yerel bilgiler içeriyor.

KİTAPTAN BİR ÖRNEK:

Bâb-ı Defterî Cerîde Odası (D.CRD. d) 40465 Numaralı 1835 Tarihli İcmâl Nüfus Defteri– 1835’te Bayburt Kaza Merkezinde Yer Alan Mahallelerin Toplam Erkek Nüfusu